Su Verimliliği Nedir?

“Sürdürülebilir refahın temini, sağlıklı ve kaliteli yaşam standartlarının korunması ve gelecek nesillere gururlu bir miras bırakabilmek adına Su kaynaklarımızda “sıfır kayıp” ilkesiyle, “Aynı Faydanın Daha Az Su ile Sağlanması” ya da “Aynı Miktar Su ile Daha Fazla Fayda Sağlanması” demektir.

Ülkemiz küresel iklim değişikliğinin etkilerinin yoğun hissedildiği Akdeniz kuşağında yer almakta ve yüksek risk grubu ülkeler arasında kabul edilmektedir. Önümüzdeki 100 yıl için yapılan iklim değişikliği tahminlerine göre, ülkemizde su kaynaklarının yaklaşık %25 oranında azalması beklenmektedir.

İklim değişikliği, hızlı nüfus artışı, artan sanayileşme ve diğer çevre sorunlarıyla birlikte yaşamın kaynağı olan suyun ve dolayısıyla insanlığın geleceği tehdit altındadır. Ülkemiz su zengini olmayıp, aksine yılda 1.313 m³ kişi başı kullanılabilir su miktarı ile su stresi altındaki bölgeler arasında yer almaktadır. Su kaynaklarının korunması ve verimli kullanılmasına yönelik gerekli tedbirler alınmadığı takdirde, 2030 yılından itibaren Türkiye’nin su sıkıntısı yaşayan ülkeler arasında yer alması beklenmektedir.

Mevcut durumda, ülkemizin yıllık kullanılabilir tatlı su tüketiminin %77’si tarımda, %23’ü ise içme-kullanma suyu ve endüstriyel üretimde kullanılmaktadır. Ülkemizde mevcut durumda içme suyu sistemlerinde %32 olan su kayıplarının %10 seviyelerine çekilmesiyle; tarımda sulama randımanının %50’den %75 seviyesine çıkarılmasıyla; sanayide temiz üretim teknolojileri ve verimlilik tekniklerinin kullanılması ile temiz tatlı su kaynaklarından toplam su kullanımının %25’e varan oranlarda azaltılmasının mümkün olduğu öngörülmektedir. Dolayısı ile ülkemizin değişen iklime uyum için “yol haritası” hazırdır.

Su Verimliliği konusunda ulusal ölçekte harekete geçilmesi ve acil önlemler alınması hususu 1. Su Şurası sonuçlarında da öncelikli konu olarak ortaya koyulmuştur. Bununla bağlantılı olarak Değişen İklime Uyum Çerçevesinde Su Verimliliği Strateji Belgesi ve Eylem Planı belgesi hazırlanmıştır.

Su kayıplarının azaltılması; yağmur suyu hasadı, gri suyun kullanımı, arıtılmış atıksuların yeniden kullanımı gibi yöntemlerle alternatif su kaynaklarının kullanımı; tarımda, sanayide, bireysel su kullanımlarında verimli teknolojilerin kullanımı ve bilinçli üretimin yaygınlaştırılması; bireysel su kullanım alışkanlıkların iyileştirilmesi vb. ana verimlilik uygulamaları çerçevesinde eylemler belirlenmiştir.

Ulusal su verimliliği seferberliği kapsamında, “Suyumuza sahip çıkalım” teması ile; her bir paydaşımızı ve bütün su kullanıcılarını kapsayacak şekilde çalıştaylar, eğitimler, atölye çalışmaları, farkındalığı artırıcı yayınlar ve benzeri etkinlikler ile su verimliliği kültürünün yaygınlaştırılması ve su verimliliği uygulamalarının hayata geçirilmesi hedeflenmektedir. Sektörel bazda düzenlenecek toplantı, çalıştay ve benzeri etkinliklerin yanı sıra görsel ve yazılı materyaller ile eğitici bilgilendirici çalışmalar hazırlanmaktadır. Su ve kadın buluşmaları ile toplumumuzda önemli role sahip kadınlarımızın, annelerimizin de konuya ilişkin farkındalığının artırılması önemli bir bileşen olarak görülmektedir. Okullarımızda öğretmenlerimiz ve öğrencilerimizle birlikte su verimliliği farkındalığı oluşturulması ve suyun öneminin kavranması için yapılacak çalışmalar da seferberlik gündeminde yerini almaktadır.

Ülkemizde su stresi baskısı olmadan, ihtiyaçlarımızdan feragat etmeden, yaşam standartlarımızı düşürmeden, müreffeh şekilde yaşamımıza devam edebilmek için “suda sıfır kayıp” bilinci ile bütün kurum/kuruluşlarımızı, çiftçilerimizi, sanayicilerimizi, çocuklarımızı kısacası her bir vatandaşımızı suyumuzu verimli kullanmaya davet ediyoruz. Çünkü “su vatandır”, “su medeniyettir”, “su geleceğimizdir”.

Su Ayakizi

Su Ayakizinizi Hesaplamak için Tıklayınız.

Su ayakizi; malların ve hizmetlerin üretiminde tüketilen doğrudan ve dolaylı su miktarlarını bütüncül bir şekilde ele alan “gerçek” su tüketiminin bir göstergesidir. Bir kişinin, ürünün, sektörün, havzanın veya ülkenin birim zamanda üretim süreçlerinde harcadığı ve/veya kirlettiği toplam temiz su miktarını ifade etmektedir.  Başka bir deyişle su ayakizi; su tüketimimizi, -yani sebep olduğumuz su kullanımını ve kirliliğini- ölçen en kapsayıcı göstergedir. Bu açıdan bakıldığında su ayakizinin yalnızca musluktan akan su, kaynaktan tarlaya alınan su ya da görünen su kullanımı olmadığını, aksine suyla ilgili doğrudan ve dolaylı; iç ve dış bütün tüketimlerin su ayakizine sebep olduğu net bir şekilde görülmektedir. Su ayakizi, yalnızca direkt su tüketimimizi değil; satın aldığımız ürünlerin içeriğindeki su tüketimini, ithal ürünlerle birlikte başka coğrafyalarda sebep olduğumuz su ayakizini, gereksiz kullanımlarla birlikte küresel ölçekte başka insanların “adil su hakkı” üzerinde sebep olduğumuz ayakizi gibi “görünmeyen su tüketimlerimizi” de ortaya koymaktadır.

Su ayakizi yalnızca su hacmini değil, aynı zamanda kullanılan suyun türünü (yeşil, mavi, gri), ne zaman ve nerede kullanıldığını da göstermekte olan çok yönlü bir göstergedir.

Su ayakizi, hem doğrudan su kullanımını hem de üretim sürecindeki dolaylı su kullanımını değerlendiren bir kriterdir.

Doğrudan su ayakizi; bir tüketicinin veya üreticinin su tüketimini ve su kullanımına bağlı kirlilik değerini ifade eder.

Dolaylı su ayakizi; bir tüketicinin veya üreticinin dolaylı su ayakizi, tüketilen veya üretilen ürünlerin üretimi için gerekli su tüketimine ve kirliliğe tekabül eder. Tüketiciler tarafından tüketilen bütün ürünlerin veya üretici tarafından kullanılan bütün (su harici) girdilerin su ayakizlerinin toplamına eşittir.

Örneğin et tüketiminde, tüketicinin doğrudan su ayakizi, eti hazırlarken ve pişirirken tüketilen ve kirlenen su hacmini ifade eder. Et tüketicisinin dolaylı su ayak izi, eti satan perakendecinin, eti satışa hazırlayan gıda işleyicisinin, hayvanların yetiştirildiği çiftliğin ve hayvanlar için yem üreten tarım çiftliğinin doğrudan su ayak izine bağlıdır [1].

Su Ayakizinin Bileşenleri

Su ayakizinin, su kullanımını ve kalitesini temsil eden mavi, yeşil ve gri su ayakizi olmak üzere üç bileşeni bulunmaktadır.

Mavi Su Ayakizi

Mavi su ayakizi, bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan toplam yüzey ve yeraltı tatlı su hacmidir. İçme-kullanma suyu, sulama suyu ve sınai su tüketimleri mavi su ayak izi olarak değerlendirilebilir.

Mavi su ayakizi sulu tarım, sanayi ve evsel su kullanımları için, yüzey veya yeraltı suyu kaynaklarından su iletim şebekesine alınan brüt su olarak tariflenebilir. Örneğin; sulu tarım için buharlaşma kaybı, bitkisel ürün tarafından kullanılan su ve drene edilen suların toplamı olarak ifade edilebilir. Sanayi ve içme-kullanma suyu sektörlerinde Mavi su ayak izi ise, bir havzada mevcut yüzey ve yeraltı suyu kütlelerinden bu sektörlere verilen su olarak tanımlanabilir.

Sulu Tarım Mavi Su Ayakizi (hacim/zaman) = Buharlaşan Mavi Su + Ürüne Dahil Olan Mavi Su + Drenaj Miktarı

Yeşil Su Ayakizi

Yeşil su ayakizi, bir malı üretmek için ihtiyaç duyulan toplam yağmur suyu hacmidir. Özellikle tarım, bahçe ve orman ürünleri için geçerlidir.

Yeşil su ayakizi, toprakta depolanan, bitkiler tarafından terleme ve buharlaşma yoluyla tüketilen yağış kaynaklı sudur.

• Yeşil su ayakizi, akışa geçmeyen ve yeraltı suyuna karışmayan ancak toprakta depolanan veya geçici olarak toprağın veya bitkinin üzerinde kalan karasal yağış anlamına gelir.
• Tarlalarda ve orman alanlarında gerçekleşen yağmur suyu evapotranspirasyonu ile hasat edilen bitkiye dahil olan yağmur suyu toplamını ifade eder.

Yeşil Su Ayakizi (hacim/zaman) = Buharlaşan Yeşil Su + Ürüne Dahil Olan Yeşil Su

Gri Su Ayakizi

Gri su ayakizi, kirleticilerin özümsenerek su kalitesi standartlarının sağlanması için gereken tatlı su miktarıdır. Gri su ayakizi, noktasal ve/veya yayılı kirlilik kaynakları için hesaplanabilir.

• Gri su ayakizi kirliliği ifade eder; kirlilik yükünü alıcı su kütlesindeki doğal arka plan konsantrasyonlarına indirmek için gereken tatlı su hacmi olarak tanımlanır.
• Gri su ayakizi, kirlilik yükünün kirlilik sonucunda ortamdaki mevcut su kalitesi durumu ile doğal arka plan konsantrasyonu arasındaki farka bölünmesi ile hesaplanır.
• Gri su ayakizi hesabı için en önemli husus, su kalitesi standardının ve doğal arka plan konsantrasyonun belirlenmesidir.

Gri Su Ayakizi (hacim/zaman) = Kirletici Yükü / (Alıcı Su Kütlesindeki Ölçülen Maksimum Konsantrasyon – Alıcı Su Kütlesindeki Doğal Konsantrasyon)

TÜRKİYE’NİN SU AYAKİZİ

Tarımsal Su Ayakizi
Türkiye’nin toplam su ayakizi 140 milyar m³/yıl’dır. Türkiye’nin toplam su ayak izinin %89’unu tarım sektörü, %7’sini evsel su kullanımı ve %4’ünü endüstriyel üretim oluşturmaktadır. Tarım sektörünün önemli bir parçası olan bitkisel üretimde kullanılan suyun %66’sından fazlasını yeşil su oluşturur. Bu sektörde yer alan otlatmanın su ayakizi ise büyük ölçüde yeşil sudan oluşur. Bu oranlar tarım sektörü için yağışın ne kadar önemli olduğunu ve bu sektörün kuraklık koşullarından kaçınılamaz ölçüde etkileneceğini göstermektedir. Bitkisel üretimde kullanılan suyun yaklaşık %20’sini ise mavi su oluşturur. Bu da sulama yöntemlerine ve üretimde su kaynaklarının verimli kullanımına dikkat çekmektedir [3].

Evsel ve Endüstriyel Su Ayakizi
Tarımın su ayak izi değerlendirilirken mavi ve yeşil su ayak izine odaklanılırken evsel ve endüstriyel su ayak izinde ise gri su ayak izi ön plana çıkar. Türkiye’de, evsel su ayak izinde gri su ayak izi %87; endüstriyel su ayak izinde gri su ayak izi %92 gibi bir orana sahiptir. Türkiye’de endüstriyel ve evsel su ayak izinde gri su ayak izinin baskın olması, ülkedeki ekonomik büyüme ve nüfus artışı tahminleriyle birleşince, gelecekte su kalitesi açısından gri su ayak izinin risk oluşturacağını söylemek mümkün [3].

“Su ayak izine gösterilen ilginin temelinde, tüketimlerimizin tatlı su kaynakları üzerinde oluşturduğu etkilerin fark edilmesi vardır. Su ayakizi, üretim ve tedarik zincirlerinin bir bütün olarak ele alınması ve su kıtlığı ve kirliliği gibi sorunların daha iyi anlaşılabilmesi için son derece etkili bir araçtır.” (Arjen Y. Hoekstra)

2013-2019 yılları arasındaki ortalama tarımsal üretim verileri kullanılarak, bu ürünlerin toplam mavi su ayakizi miktarları ve ortalama tarımsal gelirleri değerlendirildiğinde, 30 tarım ürünün toplam üretim, mavi su ayakizi ve tarımsal gelir açısından diğer ürünlerden ön planda olduğu belirlenmiştir [2].  Bu ürünler arasında 12 tanesi (buğday, mısır, domates, yonca, üzüm, patates, pamuk, biberler, şeker pancarı, ayçiçeği, elma, fiğ/burçak) yıllık üretim, mavi su ayak izi ve tarımsal gelir açısından ülkemizin en önemli tarımsal ürünleri olarak ön plana çıkarken, özellikle mısır, buğday ve yonca üç kategoride de en üst sırada yer almıştır.

KAYNAKLAR
[1] Hoekstra, A.Y., Chapagain, A.K., Aldaya, M.M., Mekonnen, M.M. (2011). The Water Footprint Assessment Manual Setting the Global Standard, Washington/London

[2] Pilevneli, T., Capar, G., Cerda C. S.,. (2023). Investigation of climate change impacts on agricultural production in Turkey using volumetric water footprint approach, Sustainable Production and Consumption. Vol 35 (2023), 605-623. DOI: https://doi.org/10.1016/j.spc.2022.12.013.

[3] Türkiye’nin Su Ayak İzi Raporu. (2014) Su, Üretim ve Uluslararası Ticaret İlişkisi, WWF-Türkiye.